मराठवाडा
विभागातील कृषि क्षेत्राच्‍या विशेष गरजा व लोकभावना लक्षात घेवून 18 मे 1972 रोजी
मराठवाडा कृषि विद्यापीठाची स्‍थापना करण्‍यात आली. या विद्यापीठामुळे
मराठवाड्यातील कृषि विकासात अमूलाग्र बदल झाल्‍याचे आज आपणास दिसून येते.
विद्यापीठातील नवनवीन तंत्रज्ञानामुळे विविध पिकांच्‍या उत्‍पादकतेत भरीव वाढ
झाली. परंतु एवढ्यावरच समाधान न मानता भविष्‍यातील लोकसंख्‍या वाढ, वातावरणातील
वारंवार होणारे बदल, नैसर्गीक आपत्‍ती, दिवसेंदिवस जमीनीचा कमी होत असलेला पोत,
योग्‍य विक्री व्‍यवस्‍थापनाचे अज्ञान, शेतीत प्रत्‍यक्ष काम करणारे मनुष्‍यबळ,
कमी होत जाणारे जमीनधारणा क्षेत्र यासाठी आपणा सर्वांना सतत कार्यरत राहून त्‍या
अनुषंगाने भावी शिक्षण संशोधन व विस्तार शिक्षणाची वाढचाल करण्‍याची गरज आहे. त्‍या
अनुषंगाने मा. कुलगुरुंच्‍या मार्गदर्शनाखाली विद्यापीठाची 2030 पर्यंतचा सुस्‍पष्‍ट,
परिपुर्ण व दिशादर्शक असा अहवाल तयार करण्‍यात आला. ज्‍याचा विद्यापीठाच्‍या भावी
विकासात व विभागाच्‍या कृषि विकासाठी निश्चितच उपयोग होईल. कृषि विद्यापीठांकडून
विद्यार्थी, शेतकरी बांधव व समाजाच्‍या अनेक अपेक्षा आहेत. त्‍या अपेक्षा
पूर्तीसाठी विद्यापीठाने सर्वांना शिक्षण, संशोधन व विस्तार कार्यामार्फत सखोल
कालानुरूप ज्ञान देण्‍याची आज नितांत गरज आहे. त्‍यासाठी विद्यापीठाकडून मागील दोन
वर्षात विविध नावीन्‍यपूर्ण उपक्रम यशस्‍वीरित्‍या राबविण्‍यात येत आहेत.
मराठवाडा कृषि
विद्यापीठांतर्गत 12 घटक व 32 संलग्‍न महाविद्यालये आहेत. तसेच 9 घटक व 53 संलग्‍न
कृषि तंत्र विद्यालये आहेत. याद्वारे ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्‍यांना कृषि विषयक
शिक्षण देण्‍यात येते. विद्यापीठामध्‍ये कृषि, उद्यानविद्या, कृषि व्‍यवसाय व्‍यवस्‍थापन,
कृषि अभियांत्रीकी, गृह विज्ञान, अन्‍न तंत्रज्ञान यात दोन वर्षाचा पदव्‍युत्‍तर
तर आचार्य पदवी कार्यक्रम कृषि शाखेच्‍या नऊ विषयात व गृह विज्ञान शाखेत एका
विषयात राबविण्‍यात येत आहे. विद्यापीठात उपलब्‍ध करुन देण्‍यात आलेल्‍या शिक्षण
विषयक विविध सुविधेमुळे पदव्‍युत्‍तर व आचार्य पदवीसाठी परराष्‍ट्रातील विद्यार्थी
या विद्यापीठाकडे शिक्षणासाठी धाव घेत आहेत.
मा. कुलगुरू
यांच्‍या मार्गदर्शनाखाली विद्यार्थ्‍यांची कार्यकुशलता वाढावी व कार्यकुशल मनुष्‍यबळ
निर्माण व्‍हावे म्‍हणुन राष्‍ट्रीय वनस्‍पती आरोग्‍य व्‍यवस्‍थापन संस्‍था (NIPHM) हैद्राबाद या संस्‍थेशी
विद्यापीठाने द्विपदवी कार्यक्रमासंबंधी सामंजस्‍य करार केला आहे. हा करार राज्‍यात
सर्व प्रथम या विद्यापीठाने केला आहे. यामुळे विद्यार्थ्‍यांना एक नवीन शैक्षणीक
दालण उपलब्‍ध झाले आहे. द्विपदवी सामंजस्‍य करार करणारे मराठवाडा कृषि विद्यापीठ
हे राज्‍यातील पहिलेच विद्यापीठ आहे त्‍याचा लाभ आज विद्यार्थी घेत आहेत.
जागतीकीकरणाच्‍या
युगात ज्ञानाच्‍या रुंदावलेल्‍या कक्षा लक्षात घेऊन विद्यापीठातील प्राध्‍यापकांचे
कौशल्‍य वाढावे व कृषि शिक्षणात उच्‍च तंत्रज्ञानाचा अवलंब होण्‍याच्‍या दृष्‍टीने
त्‍यांना उच्‍च शिक्षणासाठी देशातील नामांकीत विद्यापीठात आचार्य पदवीच्‍या अभ्‍यासक्रमासाठी
पाठविण्‍याचा एक महत्‍वाकांक्षी कार्यक्रम गतवर्षी पासुन राबविण्‍यात आलेला आहे.
त्‍याचा लाभ विविध विद्याशाखेतील प्राध्‍यापकांना होत आहे. मागील दोन वर्षात सतरा
प्राध्‍यापकांना उच्‍च शिक्षणासाठी राहुरी, दापुली, अकोला, पंतनगर, नवसारी,
हैद्राबाद, जबलपुर इत्‍यादी ठिकाणी पाठविण्‍यात आले आहे. यामुळे कृषि शिक्षणात
निश्‍चीतच मोठ्या प्रमाणावर गुणात्मक सुधारणा होईल यात शंका नाही. शिक्षण विषयक
निर्माण करण्‍यात आलेल्‍या आधुनिक सुविधेमुळे विविध संस्‍था आपल्‍या विद्यापीठात
परिसर मुलाखतीसाठी येत आहेत. भारतीय कृषि अनुसंधान परिषदेच्‍या डॉ. एस. एल. मेहता
यांच्‍या अध्‍यक्षतेखाली उच्‍चस्‍तरीय समितीने या विद्यापीठास व विविध
महाविद्यालयास भेटी देवून तेथील कार्याचा आढावा घेतला व विविध प्रकारच्‍या निर्माण
केलेल्‍या सुविधे बाबत समाधान व्‍यक्‍त केले.
विद्यार्थी
हा विद्यापीठाचा केंद्र बिंदु आहे, त्‍याच्‍या सुखसोयीकडे मा. कुलगुरू महोदयांनी
पुर्ण लक्ष दिले. माहिती तंत्रज्ञानाच्‍या युगात विद्यार्थ्‍यांना शिक्षण विषयक
कार्यक्रमात माहिती तंत्रज्ञानाचा अवलंब करता यावा म्‍हणुन पदव्‍युत्‍तर व
आंतरराष्‍ट्रीय वस्‍तीगृहात अद्यावत सुवि‍धेसह इंटरनेट सुविधाही पुरविण्‍यात आली
आहे. त्‍याचा लाभ विद्यार्थ्‍यांना होत आहे. कार्यानुभवावर आधारीत नवीन शिक्षण
कार्यक्रम विद्यापीठांतर्गत सर्व महाविद्यालयात यशस्‍वीरीत्‍या सुरू करण्‍यात आला
आहे. विद्यार्थ्‍यांची स्‍पर्धा परीक्षा तसेच जेआरएफ, एसआरएफ, परीक्षेत यशाचे
प्रमाण वाढत आहे. विद्यापीठातील विद्यार्थ्‍यांनी विविध स्‍पर्धा परीक्षा तसेच
जेआरएफ / गेट परीक्षेत अतुलनीय यश मिळविले आहे. बदनापुर कृषि महाविद्यालयातील 03
विद्यार्थ्‍यांनी या परीक्षेत राष्‍ट्रीयस्‍तरावर प्रथम द्वितीय व तृतीय क्रमांक
प्राप्त केला आहे. तर लातुर येथील कृषि जैव तंत्रज्ञान महाविद्यालयातील
विद्यार्थ्‍यांनी अपंग व इतर मागासप्रवर्गातून राष्‍ट्रीयस्‍तरावर प्रथम व द्वितीय
क्रमांक प्राप्त केला आहे. समुपदेशन व सेवा सल्‍लाकक्ष व परिसर मुलाखतीद्वारे
विद्यार्थ्‍यांना नवनवीन नौकरीच्‍या संधी प्राप्त झाल्‍या आहेत. समुपदेशन व
रोजगार कक्षाचे बळकटीकरण करण्‍यात आले असून विविध संस्‍थांच्‍या परीसर मुलाखती
विद्यापीठ परिसरात झाल्‍या आहेत व विविध बॅक, संस्‍था इत्‍यादीमध्‍ये रोजगार
मिळविण्‍यासाठी याचा लाभ विद्यार्थ्‍यांना झाला आहे. तथापि एवढ्यावर समाधान मानुन
चालणार नाही. विद्यापीठाचा तसेच कृषि क्षेत्राचा सर्वांगीण विकासासोबत ग्रामीण
जीवनात नवचैतन्‍य निर्माण होवून युवकांमध्‍ये शेतीची आवड निर्माण करावी लागेल.
तसेच सन
2011-12 मध्‍ये झालेल्‍या राष्‍ट्रीय छात्रसेना (एनसीसी) बि व सी प्रमाणपत्र परीक्षेत 100 टक्‍के यशप्राप्‍त केले
आहे. परभणी कृषि महाविद्यालयाचा विद्यार्थी निरंजन खाकरे यांची यावर्षी भारतीय
सैन्‍य दलात अधिकारी म्‍हणुन निवड झाली आहे.
राष्‍ट्रीय
व आंतरराष्‍ट्रीय स्‍तरावर विद्यापीठाची प्रतिमा वाढत आहे. तसेच मागील दोन वर्षात
विद्यापीठाचे विविध संशोधन प्रकल्‍प व संशोधकांना विविध पुरस्‍कारांनी गौरविण्‍यात
आले आहे. त्‍यात पाणी व्‍यवस्‍थापन योजनेचे मुख्‍य शास्‍त्रज्ञ डॉ. उदय खोडके
यांना आयएसएईचा पुरस्‍कार मृद व जलसंधारणाच्‍या संशोधनपर कामासाठी मिळाला आहे.
पंजाब कृषि विश्‍वविद्यालयाने 18 ते 20 एप्रिल 2011 दरम्‍यान घेतलेल्‍या राष्‍ट्रीय
किटक छायाचित्र स्‍पर्धेत किटकशास्‍त्र विभागाचे प्राध्‍यापक बि. व्‍ही. भेदे, बी.
बी. भोसले, डी. डी. पटाईत व ए.जी. बडगुजर यांनी तिसरे पारितो‍षक पटकावले आहे.
विद्यापीठातील शास्‍त्रज्ञ राष्‍ट्रीय, आंतरराष्‍ट्रीय, विद्यापीठ, राज्‍यस्‍तरावर
पारितोषिके, मिळवित आहेत. नुकताच डॉ. व्‍ही. एस. खंदरे, सहयोगी प्राध्‍यापक,
उद्यानविद्या यांना आचार्य प्रबंधावरील संशोधनाकरीता जवाहरलाल नेहरू पुरस्‍कार
प्राप्त झाला आहे. केंद्रीय कृषि मंत्री मा.ना.श्री शरदचंद्रजी पवार यांच्‍या हस्‍ते
2010 च्‍या उत्‍कृष्‍ठ प्रबंध संशोधनासाठी हा राष्‍ट्रीय पुरस्‍कार प्रदान करण्‍यात
आला आहे. कृषि क्षेत्रातील सर्वश्रेष्‍ठ दाल उत्‍पादनासाठी राज्‍याला कृषि कर्मन
पुरस्‍काराने सन्‍मानीत करण्‍यात आले आहे. या उत्‍पादन वाढीमध्‍ये राज्‍यातील
चारही कृषि विद्यापीठाचा मोलाचा वाटा आहे. कृषि रत्‍न डॉ. अण्‍णासाहेब शिंदे उत्‍कृष्‍ठ
संशोधन पुरस्‍कार 2011 महाराष्‍ट्र कृषि शिक्षण व संशोधन परिषद, पुणे यांनी डॉ.
दत्‍तप्रसाद वासकर, विभाग प्रमुख, उद्यानविद्या, मकृवि. परभणी यांना प्रदान केला
आहे. भारतीय कृषि अभियंता संघाद्वारे दिला जाणारा आयएसईए फैलो हा बहुमानाच्‍या
पुरस्‍कारासाठी मा.डॉ.के.पी.गोरे यांची
निवड झाली आहे. त्‍याच प्रमाणे मराठवाडा विभागात शिक्षण क्षेत्रात उल्लेखनीय
कार्य केल्‍या बद्दल त्‍यांना मराठवाडा मित्रमंडळ, पुणे मार्फत ‘मराठवाडा भूषण’ पुरस्‍काराने सन्‍मानीत करण्‍यात
आले आहे.
प्राध्‍यापकांचे
अध्‍ययन अधिक दर्जेदार होण्‍याच्‍या दृष्‍टीने विद्यापीठाने सन 2011-12 या
शैक्षणीक वर्षा पासुन प्रत्‍येक विद्या शाखेतील एका गुणवंत प्राध्‍यापकाची निवड
करुन 18 व्‍या दिक्षांत समारंभापासून आदर्श शिक्षक म्‍हणुन पुरस्‍काराने सन्‍मानीत
करण्‍यात आले. यावर्षीही 19 व्‍या दिक्षांत समारंभात प्रमुख पाहुणे म्‍हणुन मा.
डॉ. किर्तीसींग, माजी अध्‍यक्ष, कृषि शास्‍त्रज्ञ निवड मंडळ, नवी दिल्‍ली व माजी
कुलगुरू, नरेंद्रदेव कृषि व तंत्र विद्यापीठ, फैजाबाद ऊत्‍तरप्रदेश, हिमाचल प्रदेश
कृषि विद्यापीठ, पालमपुर, इंदिरा गांधी विद्यापीठ, रायपूर छत्‍तीसगढ हे प्रमुख
पाहुणे म्‍हणून लाभणार आहेत. या दिक्षांत समारंभात विविध विद्या शाखेतील 1620 स्‍नातकांना
पदवी प्रदान करण्‍यात येणार आहे.
विद्यापीठाने
आठराव्‍या दिक्षांत समारंभापर्यंत 16363, 4968 व 561 विविध विद्या शाखेतील स्‍नातकांना
अनुक्रमे पदवी, पदव्‍युत्‍तर व आचार्य पदवी दिली आहे. तसेच निम्‍नस्‍तर कृषि
शिक्षणामध्‍ये कृषि तंत्र पदवी / माळी प्रशिक्षण प्रमाणपत्र 36341 विद्यार्थ्‍यांना
प्रदान केले आहे.
विद्यापीठातील
प्राध्‍यापक व संशोधकांना नवीन तंत्रज्ञान आत्‍मसात व्‍हावे व त्‍याचा लाभ शिक्षण,
संशोधन व विस्तार कार्यात व्‍हावा म्‍हणुन विविध परिषदा व कार्यशाळेत देशात व
विदेशातही जसे फिलीपाईन्‍स, थायलंड,
इथोपिया, चिन व अमेरीका येथे पाठविण्‍यात आले. राष्‍ट्रीय व आंतरराष्‍ट्रीयस्‍तरावर
होणा-या कृषि संशोधनाचा आढावा घेण्‍यासाठी विद्यापीठात महत्‍वाच्‍या विषयावर
विविध कार्यशाळा, परिसंवाद, चर्चासत्रे इत्‍यादी आयोजीत करण्‍यात आले. यावर्षी
विद्यापीठात अन्‍नसाखळीकरीता अन्‍नसुरक्षा व्‍यवस्‍थापन प्रणाली, शाश्‍वत शेती,
सिताफळ उत्‍पादक प्रशिक्षण कार्यक्रम, विस्‍तारकासाठी संवाद व व्‍यवस्‍थापन कौशल्‍य,
या विविध महत्‍वपुर्ण विषयावर कार्यशाळा, प्रशिक्षण व चर्चा सत्राचे आयोजन देखील
करण्‍यात आले होते.
ग्रामीण
भागातील विद्यार्थ्‍यांना उच्‍च शिक्षणाची संधी उपलब्‍ध व्‍हावी म्‍हणुन
विद्यापीठांतर्गत गोळेगांव ता. औढा नागनाथ जि. हिंगोली येथे कृषि महाविद्यालय स्‍थापन
करण्‍यात आले असून या शैक्षणीक वर्षापासून पदवी अभ्‍यासक्रमासाठी प्रवेश प्रक्रिया
राबविण्‍यात आली आहे व 60 विद्यार्थ्‍यांनी प्रवेशही घेतला आहे. आपल्‍या राज्‍याचे
कृषि मंत्री मा.ना.श्री राधाकृष्‍णजी विखे पाटील यांचे शुभहस्‍ते या
महाविद्यालयाचा कौनशिला समारंभही संपन्‍न झाला आहे. या समारंभास राज्‍याचे कृषि
राज्‍यमंत्री मा. ना. श्री गुलाबराव देवकर, राज्‍याच्‍या महिला व बाल विकास मंत्री
व पालक मंत्री हिंगोली मा.प्रा.श्रीमती वर्षाताई गायकवाड, राज्‍यमहिला आयोगाच्‍या
माजी अध्‍यक्षा श्रीमती रजनीताई सातव, कळमनुरीचे आमदार व अध्‍यक्ष राष्‍ट्रीय युवक
कॉग्रेस मा. श्री राजीवजी सातव, मा. आ. जयप्रकाशजी दांडेगांवकर व इतर मान्‍यवरांची
उपस्थिती लाभली होती. त्‍याच प्रमाणे नांदेड जिल्‍ह्यात नांदेड येथे व किनवट
तालुक्‍यातील इस्‍लापूर येथे कृषि महाविद्यालय स्‍थापने बाबतचे प्रस्‍ताव शासनाकडे
सादर करण्‍यात आलेले असून यांच्‍या मंजुरीचे शासन निर्णय काढण्‍याबाबतचे प्रयत्‍न
चालू आहेत. या महाविद्यालयाचा लाभ ग्रामीण भागातील मुलांना कृषि विषयक शिक्षण घेण्‍यासाठी
निश्‍चीतच होणार आहे.
विद्यापीठातील
संशोधन व शिक्षण कार्य अधिकाधिक गुणात्मक व दर्जेदार व्‍हावे म्‍हणुन विविध
संशोधन केंद्र व महाविद्यालयातील प्रयोगशाळेचे अत्‍याधुनिकीकरण करण्‍यात आले आहे.
त्‍यामुळे शास्‍त्रज्ञांना व विद्यार्थ्‍यांना संशोधन व प्रात्‍यक्षीक करण्‍यासाठी
अधिक सुविधा उपलब्‍ध झाल्‍या आहेत. त्‍याच प्रमाणे गतवर्षी प्रमाणे याही वर्षी भारतीय
कृषि अनुसंधान परिषदेकडून ग्रंथालय बळकटीकरणासाठी भरीव निधी प्राप्त झाला आहे. त्‍यामुळे
विद्यापीठातील ग्रंथालयाचे अत्‍याधुनिकरण करण्‍यास मदत मिळणार आहे. भविष्‍यात
ग्रंथालयाद्वारे सर्व संलग्‍न महाविद्यालयात व्हिडीओ कॉन्‍फरसींगची सुविधा उपलब्‍ध
करुन देण्‍यात येणार आहे. तसेच कृषि महाविद्यालय, परभणी येथील व्‍याख्‍यान गृहाचे
आधुनिकीकरण अरण्‍यात आल्‍यामुळे प्राध्‍यापकांना शिक्षण उपक्रमात उपयोग होत आहे.
विद्यापीठाने
राज्‍यस्‍तरीय आंतरविद्यापीठीय क्रिडा महोत्‍सव 2011 आयोजनाचे उदघाटन या
विद्यापीठाचे प्रतिकुलपती तथा राज्‍याचे कृषि मंत्री मा. ना. श्री राधाकृष्‍णजी
विखे पाटील यांचे शुभ हस्‍ते झाले तर समारोप मा. श्री विजयराव कोलते, उपाध्‍यक्ष,
महाराष्‍ट्र कृषि शिक्षण व संशोधन परिषद, पुणे यांचे हस्‍ते झाला या क्रिडा स्‍पर्धेत
राज्‍यातील विविध विविध विद्यापीठाचे कुलगुरु ही उपस्थित होते. यास्‍पधेत महाराष्‍ट्रातील
जवळपास 18 विद्यापीठातील 2000 विद्यार्थ्‍यांनी सहभाग नोंदविला होता. तसेच
विद्यापीठातील विद्यार्थ्‍यांना देशातील इतर विद्यापीठातही विविध स्‍पर्धेत सहभागी
होण्‍यासाठी पाठविण्‍यात आले. लातुर येथील अद्यावत अशा कृषि जैव तंत्रज्ञान
महाविद्यालयाच्‍या इमारतीचे बांधकाम पुर्ण होऊन त्‍याचे उदघाटन मा.ना.श्री
विलासरावजी देशमुख, केंद्रीय भू-विज्ञान व विज्ञान तंत्रज्ञान मंत्री, भारत
सरकार, नवी दिल्‍ली यांचे हस्‍ते संपन्‍न झाले.
विद्यापीठास राष्‍ट्रीय
कृषि योजनेअंतर्गत उल्लेखनीय असे आदर्श पाणलोट विकास, औजारे निर्मिती चाचणी व
प्रशिक्षण, बिजोत्‍पादन व तंत्रज्ञान प्रसार प्रकल्‍प, मंजूर झाले आहेत. तसेच
आदर्श पाणलोट प्रकल्‍पामुळे अतिरीक्‍त जमीन सिंचनाखाली येणार आहे त्‍यामुळे बिजोत्‍पादनात
वाढ होवुन त्‍याचा शेतकरी बांधवांना निश्‍चीतच फायदा होईल. विद्यापीठाच्‍या उत्‍कृष्‍ठ
संशोधन कार्याचा विचार करुन भारतीय कृषि अनुसंधान परिषदेने अखील भारतीय समन्‍वय
संशोधन प्रकल्‍प, सुर्यफुल व करडई या दोन प्रकल्‍पांना राष्‍ट्रीय स्‍तरावर तृतीय
प्रकल्‍प असे मानांकन दिले आहे.
संशोधन कार्यातही
विद्यापीठाने आपल्‍या सर्वांच्‍या सहकार्याने भरीव प्रगती केली आहे. विद्यापीठाने
राष्‍ट्रीय कृषि विकास योजनेअंतर्गत औजारे निर्मिती चाचणी व प्रशिक्षण केंद्र, बिज
प्रक्रिया केंद्र व कार्यानुभवावर आधारीत कडधान्‍य प्रक्रिया प्रकल्‍पाच्‍या
इमारतीचे बांधकाम पुर्ण झाले असून त्‍याचे उदघाटनही या दिक्षांत समारंभाच्‍या
निमित्‍याने करण्‍यात येणार आहे. या कडधान्‍य प्रक्रिया प्रकल्‍पाद्वारे विद्या‍र्थ्‍यांसोबतच
शेतकरीबांधवांना सोयाबीन पिकांवर प्रक्रिया करुन सोयादुध, सोयापनीर, सोयाबिस्‍कीट
इत्‍यादी विविध मूल्‍यवर्धित पदार्थ तयार करुन त्‍याचे मुल्‍यवर्धन होण्‍याच्‍या
दृष्‍टीने प्रशिक्षण देण्‍यात येणार आहे. त्‍याच प्रमाणे बदनापुर, उस्‍मानाबाद व
अंबेजोगाई येथील विद्यार्थ्‍यांसाठी वसतीगृहाचे बांधकाम देखील पुर्ण करण्‍यात आले
आहे.
मराठवाडा
विभागात जवळपास 87 टक्‍के शेती ही कोरडवाहू असून निसर्गाच्‍या लहरीपणावर अवलंबुन
आहे. त्‍यामुळे अशा परिस्थितीत शेतकरी बांधवांना नेहमीच कठीण परिस्थितीशी सामना
करावा लागतो. यासर्व परिस्थितीचा साकल्‍याने विचार करुन मा. कुलगुरूंच्‍या
मार्गदर्शनाखाली आदर्श अशी एकात्मिक पीक पध्‍दती विकसीत करण्‍याचे कार्य प्रगती
पथावर आहे. त्‍याच प्रमाणे त्‍यांनी मराठवाडा विभागातील शेतक-यांचे आर्थिक जीवनमान
सुधारण्‍यासाठी शेतीबरोबरच आळंबी उत्‍पादन, मधुमक्षीका पालन, कुक्‍कूटपालन, दुग्‍ध
व्‍यवसाय, मत्‍स्‍य उत्‍पादन, रेशीम उत्‍पादन, शेळी मेंढी पालण इत्‍यादी विविध
कृषि पुरक व्‍यवसाय करण्‍याबाबत शेतक-यांना नेहमीच प्रोत्‍साहीत केले आहे.
तसेच
आदर्श पाणलोट प्रकल्‍पासाठी रुपये 13 कोटीचा निधी मंजुर केला असून त्‍यामुळे
अतिरीक्‍त जमीन सिंचनाखाली येवून बिजोत्‍पादनात वाढ होईल व त्‍याचा शेतकरी
बांधवांना निश्‍चीतच फायदा होईल अशी मला आशा आहे. विद्यापीठाने आज पर्यंत विविध
पिकांचे 125 वाण 20 यंत्रे विकसीत करुन 715 तंत्रज्ञान शिफारसी शेतक-यांसाठी प्रसारीत केल्‍या आहेत.
भारत-इस्‍त्राईल मैत्रीच्‍या माध्‍यमातून भारतातील प्रामुख्‍याने हरीयाणा आणि
महाराष्‍ट्र राज्‍यात वेगवेगळ्या पिकाची गुणवत्‍ता केंद्र मंजुर झाले आहे. यामुळे
मराठवाडा विभागातीली केसर आंबा उत्‍पादकांना फायदा होणार आहे.
विद्यापीठात
कापुस, तुर, सोयाबीन व हरभरा पिकावरील किड व रोगाच्‍या व्‍यवस्‍थापनासाठी सर्व्‍हेक्षण
व सल्‍ला प्रकल्‍प राष्‍ट्रीय कृषि विकास योजनेतुन राबविण्‍यात येतो. या प्रकल्‍पामुळे
शेतक-यामध्‍ये किड व रोग व्‍यवस्‍थापनाबाबत जागरुकता निर्माण झाली आहे. मा. कुलगुरू यांनी सदर प्रकल्‍पाची व्‍याप्‍ती इतर
पिकांतही वाढवावी व क्षेत्रीय कर्मचा-यांसाठी मध्‍य हंगामी प्रशिक्षण आयोजीत करण्‍याची
कल्‍पना मांडली ती कृषि विभागाने तत्‍वत: मान्‍य केली त्‍याच प्रमाणे प्रशिक्षण
कार्यक्रमही विद्यापीठाने आयोजीत केला.
विद्यापीठातील
संशोधनास अधिक बळकटी यावी त्‍याच प्रमाणे या क्षेत्रात अधिक चर्चा व देवाण घेवाण
करण्‍यासाठी संशोधनास नवीन दिशा देण्‍यासाठी विद्यापीठाने बेजोशितल सिडस जालना, या
सोबत सामजस्‍यं करार करण्‍यात आला आहे. यामुळे विद्यार्थी व संशोधकांना एक नवीन
दालण उपलब्‍ध झाले आहे. त्‍याच प्रमाणे कपाशी पिकाच्‍या नवीन वाणाच्‍या संशोधना
बाबत महाराष्‍ट्र राज्‍य बियाणे महामंडळासोबत चर्चा चालू असून लवकरच सामजस्‍यं
करार करण्‍यात येणार आहे. यामुळे कपाशी पिकात एक नविन क्रांती घडून येणार आहे. उपसा
जलसिंचन योजना बदनापुर, लातुर व नांदेड येथे कार्यान्वित झाली असून त्‍यामुळे 146
हेक्‍टर क्षेत्र सिंचनाखाली आले आहे.
राष्‍ट्रीय
कृषि विकास योजनेअंतर्गत अधिक बिजोत्‍पादनासाठी सिंचन स्‍त्रोत विकास प्रकल्‍पांतर्गत
पिंगळगड नाल्‍याचे सरळीकरण, खोलीकरण व रूंदीकरण करण्‍यात येत आहे. त्‍यामुळे
अतिरीक्‍त 550 हेक्‍टर क्षेत्र वहितीखाली येणार असून अपेक्षीत 1550 हेक्‍टर
क्षेत्र सिंचनाखाली येऊन बिजोत्‍पादनात भरीव वाढ होणार आहे व त्‍याचा फायदा शेतकरी
बांधवांना होणार आहे.
फळझाड लागवडीचा महत्‍वाकांक्षी असा कार्यक्रम
विद्यापीठ प्रक्षेत्रावरील 100 एकर क्षेत्रावर रा‍बविला आहे. या अंतरगत आंबा,
पेरू, चिंच, मोसंबी, संत्रा इत्‍यादी विविध फळझाडांची लागवड करण्‍यात आली आहे.
याचा फायदा विद्यार्थ्‍यांना व प्राध्‍यापकांना संशोधनासाठी तसेच विद्यापीठ महसुल
वाढीसाठी होणार आहे.
विद्यापीठाच्‍या प्रक्षेत्रावर
सिंचन सुविधा अधिक बळकट करण्‍याच्‍या दृष्‍टीने जायकवाडी प्रकल्‍पाच्‍या माध्‍यमातुन
पाणी घेऊन सिंचन सुविधा वाढविण्‍यात आली आहे. त्‍यामुळे बिजोत्‍पादनात वाढ होणार
आहे. त्‍याचा लाभ शेतक-यांना नकीच होणार आहे. विद्यापीठाने सन 2011-12 मध्‍ये गहू,
हरभरा, करडई, सोयाबीन, ज्‍वारी इत्‍यादी 7297.58 क्विंटल बियाणांचे उत्‍पादन केले
आहे. सन 2012-13 मध्‍ये 14,000 क्विंटल बिजोत्‍पादनाचा मानस होता. परंतु अपु-या
पावसामुळे घट होण्‍याची शक्‍यता आहे.
विद्यापीठास अनेक देशातील तसेच
भारतातील शास्‍त्रज्ञांनी भेटी देवून संशोधन कार्याची माहिती घेतली. कृषि शास्‍त्रज्ञ
निवडमंडळाचे अध्‍यक्ष मा. श्री गुरूबच्‍चन सिंग, भारतीय कृषि अनुसंधान परिषदेचे
महासंचालक मा. डॉ. एस. अयप्‍पन तसेच राज्‍याचे कृषि मंत्री मा. ना.श्री राधाकृष्‍णजी
विखे पाटील, परभणी जिल्‍ह्याचे पालक मंत्री मा. ना. श्री प्रकाशदादा सोळंके, शालेय
शिक्षण व आरोग्‍य राज्‍यमंत्री मा. ना. प्रा. श्रीमती फौजियाखॉन यांनीही
विद्यापीठास भेट देवुन शास्‍त्रज्ञांना मार्गदर्शन केले. या मार्गदर्शनामुळे
विद्यापीठाच्‍या शिक्षण, संशोधन व विस्तार कार्यास एक नवी दिशा मिळण्‍यास मदत
होणार आहे. विद्यापीठाचे तंत्रज्ञान शेतकयांपर्यंत अधिक जलद गतीने व
परिणामकारकरीत्‍या पोहोचण्‍याचे कार्य विस्तार शिक्षण गट (01) , कृषि तंत्रज्ञान
माहिती केंद्र(01), विभागीय कृषि विस्तार केंद्र (04) तसेच 03 घटक व 08
अशासकीय कृषि विज्ञान केंद्राद्वारे केल्‍या जाते.
विद्यापीठाद्वारे दरवर्षी खरीप
पीक मेळावा (विद्यापीठ
वर्धापनदिन, 18 मे), रबी पिक मेळावा (मराठवाडा मुक्‍ती संग्राम दिन,
17 सप्‍टेंबर) घेण्‍यात येवून शेतक-यांना खरीप व रबी
हंगामाबाबत मार्गदर्शन करण्‍यात येते व विद्यापीठाने तयार केलेल्‍या बियाणाचे वाटप
केले जाते. तसेच क्रांती ज्‍योती सावित्रीबाई फुले जयंती निमित्‍त 3 जानेवारी रोजी
महिला शेतकरी मेळावा दरवर्षी आयोजीत केला जातो. याचा लाभ राज्‍यातील लाखो शेतकरी
बांधव घेतात विद्यापीठाद्वारे दरवर्षी कृषि दैनंदिनी, कृषि दिनदर्शिका, विविध विषयावरील
पुस्‍तीका, घडी पत्रीका, शेती भाती मासीक याचे प्रकाशन करण्‍यात येते.
कृषि पर्यटन याचे एक नवीन दालण
विभागातील लोकांना उपलब्‍ध व्‍हावे म्‍हणुन मा. कुलगुरूंच्‍या अभिनव कल्‍पनेतून व
मार्गदर्शनाने विद्यापीठाने पिंगळगडनाला विकास प्रकल्‍पांतर्गत कृषि पर्यटन
केंद्राचा प्रस्‍ताव नुकताच शासनास सादर केला आहे.
विद्यापीठाचे तंत्रज्ञान
शेतक-यांच्‍या शेतापर्यंत जलदगतीने व प्रभावीपणे पोहोचण्‍यासाठी तसेच शेतक-यांमध्‍ये
नव चैतन्‍य निर्माण करण्‍यासाठी ‘विद्यापीठ आपल्‍या दारी तंत्रज्ञान शेतावरी’ हा नाविन्‍यपुर्ण असा विस्तार
शिक्षण उपक्रमाची प्रशंसा महाराष्‍ट्र राज्‍याचे महामहिम राज्‍यपाल तथा कुलपती
यांनी 18 ऑक्‍टोंबर 2012 रोजी राज्‍यातील सर्व कृषि विद्यापीठांच्‍या कुलगुरुंच्‍या
आयोजीत केलेल्‍या राजभवनातील बैठकीत प्रशंसा केली. या प्रकारचा उपक्रम मराठवाड्यातील
सर्व आठही जिल्‍ह्यात राबवण्‍याचा मानस मा. कुलगुरुंचा आहे.
सध्‍याच्‍या दुष्‍काळग्रस्‍त
परिस्‍थीतीत औरंगाबाद आणि जालना जिल्‍ह्यातील मोसंबी बागा वाचविण्‍यासाठी राष्‍ट्रीय
फलोत्‍पादन अभियांनांतर्गत मराठवाडा विभागातील लिंबुवर्गीय फळपिकांवर तंत्रज्ञान
अभियान राबविले जात आहे. या अभियानांतर्गत मोठ्या प्रमाणात रोपांची निर्मिती करुन
येईल त्‍या हंगामात शेतक-यांना पुरवण्‍याचा मानस आहे.
राष्‍ट्रीय कृषि विकास
योजनेअंतर्गत एकात्मिक पीक व्‍यवस्‍थापन तंत्रज्ञान प्रकल्‍प मराठवाड्यातील आठही
जिल्‍ह्यामध्‍ये राबविण्‍यात येत आहे. विद्यापीठाने विकसीत केलेले वाण व इतर
निविष्‍ठांच्‍या प्रात्‍यक्षीकांमधुन व अवलंबनातुन विभागातील शेतक-यांच्‍या उत्‍पादन
व उत्‍पादकता वाढल्‍याचे दिसून येत आहे. विद्यापीठांतर्गत कापूस संशोधन
केंद्र, नांदेड व कृषि व्‍यवस्‍थापन पदव्‍युत्‍तर
संस्‍था, चाकुर येथील ब-याच वर्षापासून असलेले अतिक्रमण हटविण्‍यात महसूल, पोलीस व
जिल्‍हा प्रशासनाच्‍या मदतीने मा. कुलगुरूंच्‍या सातत्‍याच्‍या प्रयत्‍नामुळे यश
प्राप्त झाले आहे. विद्यापीठातील मनुष्‍यबळ दिवसेंदिवस सेवा निवृत्‍तीमुळे कमी
होत आहे, विद्यापीठाच्‍या कामात सुसूत्रता येण्‍यासाठी काही पदांच्‍या नवीन नियुक्‍त्‍या
व पदोन्‍नत्‍या केलेल्‍या आहेत. तसेच कृषि विज्ञान केंद्र व प्रकल्‍पग्रस्‍त
वर्गातील विविध पदे भरण्‍याची प्रक्रिया चालू आहे.
विद्यापीठ परिसर, विविध संशोधन
केंद्रे व महाविद्यालयाचे सुशोभीकरण करण्‍याच्‍या द्ष्‍टीने व पर्यावरणाचा विचार
करुन मोठ्या प्रमाणावर विविध वृक्षांचे वृक्षारोपण करण्‍यात आलेले आहे. यामुळे
भावी काळात विद्यापीठ परिसर रमणीय व हिरवागार होणार आहे. संशोधकाने निर्माण केलेल्‍या
संशोधनाचे संरक्षण व्‍हावे व संशोधन कार्य अधिक प्रगल्‍भ व्‍हावे यादृष्‍टीने
विद्यापीठाने बौध्दित संपदा हक्‍क कक्ष सुरू केला आहे. या
कक्षाद्वारे आतापर्यंत विद्यापीठातील चार पेटेंट अर्ज संबंधीत कार्यालयात नोंदविण्‍यात
आलेले आहेत ही विद्यापीठाच्‍या दृष्‍टीने उल्लेखनीय बाब आहे. विद्यापीठाचे नांव
जागतीकस्‍तरावर कसे उंचावेल या दृष्‍टीने भविष्‍यातील विविध उपक्रमाद्वारे व
सर्वांच्‍या सहकार्याने गरजेनुसार शिक्षण संशोधन व विस्तार कार्य अधिक प्रभावीपणे
राबविण्‍याचा मानस विद्यापीठाचा आहे.
