वनामकृवितील किटकशास्‍त्र विभागाचे आवाहन
छायाचित्र – मावा
सद्यपरिस्थितीत कपाशी पिक रोप अवस्थेत असुन सुरुवातीच्या काळात कपाशी पिकावर प्रामुख्याने मावा आणि तुडतुडे या रसशोषक किडींचा प्रादुर्भाव दिसुन येतो. कोरडवाहू कापुस पिकावर मावा या किडीचा प्रादुर्भाव जुलैच्या दुस-या आठवडयापासुन आढळुन येतो. तर तुडतुडयांचा प्रादुर्भाव जुलैच्या शेवटच्या आठवडयापासुन आढळून येतो. मावा हि किड रंगाने पिवळसर किंवा फिकट हिरवी असुन आकाराने अंडाकृती असते. मावा व त्यांची पिल्ले पानाच्या खालच्या बाजुने आणि कोवळया शेंडयावर समुहाने राहून त्यातील रसशोषण करतात. अशी पाने निस्तेज होउन आकसतात व खालच्या बाजुस मुरगळलेली दिसतात, त्यामुळे झाडाची वाढ खुंटते. मावा आपल्या शरिरातुन गोड चिकटद्रव बाहेर टाकतो, त्यामुळे पानावरील भाग चिकट बनतो कालांतराने त्यावर काळी बुरशी वाढून पानावर काळा थर जमा झालेला दिसतो. त्यामूळे पानाच्या अन्न निर्माण प्रक्रियेत अडथळा निर्माण झाल्यामुळे झाडाच्या वाढीवर विपरीत परिणाम होतो.
तुडतुडयांची प्रौढ व पिल्ले फिकट हिरव्या रंगाचे असुन पाचरीच्या आकाराचे असतात. त्यांच्या समोरच्या पंखावर एक काळा ठिपका असतो. तुडतुडयांच्या पिल्लांना पंख नसतात. तुडतुडयांचे एक वैशिष्ट म्हणजे ते नेहमी तिरके चालतात व चटकन उडी मारतात. प्रौढ व पिल्ले पानाच्या खालच्या बाजुने राहून त्यातील रसशोषण करतात. अशी पाने प्रथम कडेने पिवळसर होउन नंतर तपकिरी रंगाची होतात. जास्त प्रादुर्भाव झाल्यास संपुर्ण पाने लाल तांबडी होउन त्यांच्या कडा मुरगळतात. परिणामी झाडांची वाढ खुंटते. अशा झाडांना पाते, फुले आणि बोंडे फारच कमी प्रमाणात लागतात. 10 मावा प्रति पान किंवा 2 ते 3 तुडतुडे प्रति पान आढळून आल्यास रासायनिक किटकनाशकाचा वापर करावा.
या किडींच्‍या
व्‍यवस्‍थापनाकरिता पुढील प्रमाणे उपाय योजना करावी
वेळोवेळी प्रादुर्भावग्रस्त फांदया, पाने व इतर पालापाचोळा जमा करुन किडींसह नष्ट करावा. खुरपणी, कोळपणी करुन पिक तणविरहीत ठेवावे. बांधावरील पर्याइ खाद्य तणे जसे कोळशी, अंबाडी, रानभेंडी नष्ट करावीत. मृदा परिक्षणानुसार नत्र खतांचा योग्य वापर करावा. जेणेकरुन कपाशीची अनावश्यक कायीक वाढ होणार नाही. अशा पिकावर किडही कमी प्रमाणात राहील. कपाशीमध्ये चवळी, मुग, उडीद यांचे आंतर पिक घेतल्यास मित्र किटकांचे संवर्धन होईल. निसर्गत: रसशोषण करणा-या किडीवर उपजिवीका करणारे मित्र किटक उदा. ढालकिडा, सिरफिड माशी, क्रायसोपा, ॲनसियस हि परोपजीवी किटक आढळून आल्यास रासायनिक किटकनाशकाचा वापर टाळावा. पिक वाढीच्या सुरुवातीपासून 5 टक्के निंबोळी अर्काची प्रतिबंधात्मक फवारणी करावी.
वरील सर्व उपाय करुनहि किडींनी आर्थिक नुकसानीची पातळी ओलांडल्यास डायफेन्थीरॉन 50 टक्के 12 ग्रॅम किंवा बुप्रोफेजीन 25 टक्के प्रवाही 20 मिली किंवा फिप्रोनील 5 टक्के प्रवाही 30 मिली किंवा फलोनिकामाइड 50 टक्के डब्लुजी 3 ग्रॅम यापैकी कोणत्याही एका रासायनिक किटकनाशकाची प्रति 10 लिटर पाण्यातुन फवारणी करावी. किटकनाशकाचे हे प्रमाण साध्‍या पंपाकरिता असुन पॉवर स्‍प्रे करिता किटकनाशकाचे प्रमाण तीन पट वापरावे. फवारणी करताना दोन किटकनाशकांचे मिश्रण न करता केवळ एकाच किटकनाशकाची शिफारशीनुसार योग्य मात्रा वापरुन फवारणी करावी.
अशा प्रकारे एकात्मिक किड व्यवस्थापनाचा अवलंब करण्‍यातचे आवाहन वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषि विद्यापीठातील कृषि कीटकशास्त्र विभागाच्‍या वतीने करण्यात आले आहे.
