हरित क्रांतीचे प्रणेते स्व. वसंतराव नाईक
यांची जीवनयात्रा
1 जुलै 1913
|
:
|
यवतमाळ जिल्हातील पुसद तालुक्यातील गहुली
येथे बंजारा जमातीच्या सधन शेतकरी कुटुंबात जन्म.
|
1933
|
:
|
नागपूर येथील नील सिटी हायस्कूलमधून मॅट्रिक
परीक्षा उत्तीर्ण.
|
1937
|
:
|
मॉरिस कॉलेज, नागपूर (सध्याचे वसंतराव नाईक सामाजिक
विज्ञान संस्था) येथून बी.ए. पदवी परीक्षा उत्तीर्ण.
|
1940
|
:
|
नागपूर विद्यापीठ विधी महाविद्यालयातून एल.एल.बी
पदवी उत्तीर्ण.
|
1941
|
:
|
प्रारंभी अमरावतीचे प्रख्यात वकील कै. बॅ. पंजाबराव
देशमुख हयांच्या बरोबर व नंतर पुसद येथे स्वतंत्रपणे वकिली व्यवसायास
प्रारंभ.
|
:
|
पुसद तालुक्यातील आदर्श ग्राम चळवळीत पुढाकार.
|
|
:
|
त्यांच्या प्रयत्नांमुळे व तळमळीमुळे त्यांचे स्वत:चे
गाव ‘गहुली’ हे
आदर्श गाव बनले.
|
|
6 जुलै 1941
|
:
|
प्रतिष्ठित ब्राम्हण घराण्यातील कु. वत्सला घाटे
यांच्याशी विवाह केला. हा विवाह आंतरजातीय असल्यामुळे त्यांच्या बंजारा
समाजात मोठी खळबळ उडाली. काही दिवस त्यांना वाळीत देखील टाकण्यात आले.
|
1946
|
:
|
पुसद नगरपालिकेच अध्यक्ष म्हणून निवड. जुन्या मध्यप्रदेश
राज्यात उपमंत्री म्हणून 1952 मध्ये नियुत्की होईपर्यत याच पदावर होते. हया
अवधीत सुधारणाविषयक अनेक कामे केली.
|
1950
|
:
|
पुसद हरिजन मोफत वसतिगृहाचे व दिग्रस राष्ट्रीय
मोफत छात्रालयाचे अध्यक्ष.
|
1951
|
:
|
विदर्भ प्रदेश कॉंग्रेस समितीचे व कार्यकारिणीचे
सदस्य.
|
1952
|
:
|
पहिल्या सार्वत्रिक निवडणुकीत मध्यप्रदेश
मंत्रिमंडळात महसूल खात्याचे उपमंत्री म्हणून नियुक्ती.
|
:
|
हयाच काळात मध्यप्रदेश गृहनिर्माण मंडळाचे अध्यक्षपद
भूषविले.
|
|
:
|
मध्यप्रदेश भू-सुधार समितीचे उपाध्यक्ष व मध्यप्रदेश
सरकारच्या मेट्रिक समितीचे अध्यक्ष होते.
|
|
1956
|
:
|
राज्य पुनर्रचनेनंतर जुन्या मुंबई राज्यात सहकार,
कृषी, दुगधव्यवसाय या खात्यांचे मंत्री म्हणून नियुक्ती.
|
:
|
अखिल भारतीय कॉंग्रेसचे तसेच महाराष्ट्र विभागीय
कॉंग्रेस समितीचे व तिच्या कार्यकारिणीचे तेव्हापासून सदस्य.
|
|
1957
|
:
|
सार्वत्रिक निवडणुकीत विधानसभेत पुसद मतदारसंघातून
दुस-यांदा निवड झाली. महाराष्ट्र मंत्रिमंडळात कृषिमंत्री म्हणून नियुक्ती.
|
:
|
इंडिया कौन्सिल ऑफ अॅग्रिकल्चरल फायनान्स
सोसायटीचे सभासद म्हणून निवड.
|
|
1958
|
:
|
जपानला गेलेल्या आंतरराष्ट्रीय राईस कमिशनच्या
भारतीय शिष्टमंडळात समावेश व जपानला भेट, टोकीयो येथे एफ.ए.ओ.च्या बैठकांना हजर.
|
1959
|
:
|
पुसद येथे ‘फुलसिंग नाईक कॉलेज’
ची स्थापना. चिनी सरकारच्या शेतकी संघटनेच्या निमंत्रणावरुन चीनला भेट.
|
1960
|
:
|
महाराष्ट्र राज्य स्थापनेनंतर राज्याच्या पहिल्या
मंत्रिमंडळात महसूल मंत्री म्हणून नियुक्ती. हया वेळी शासनाने महत्वपूर्ण असा
कमाल जमीन धारणा
क्षेत्रासंबंधीचा कायदा संमत केला.
|
:
|
आपल्या मंत्रीपदाच्या कारकीर्दित त्यांनी लोकशाही
विकेंद्रीकरण समितीचे अध्यक्ष म्हणूनही काम केले व महाराष्ट्रात पंचायती राज्याची
मुहूर्तमेढ रोवली.
|
|
1962
|
:
|
सार्वत्रिक निवडणुकीत महाराष्ट्र विधानसभेवर यवतमाळ
जिल्हातील पुसद मतदारसंघातून तिस-यांदा निवड होऊन पुन्हा महसूल मंत्री म्हणून
नियुक्ती आणि मुख्यमंत्री होईपर्यत हेच खाते त्यांच्याकडे राहिले.
|
5 डिसेंबर 1963
|
:
|
महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री झाले.
|
1964
|
:
|
युगोस्लाव्हियाचा दौरा.
|
1965
|
:
|
1 मे 1965 रोजी आंतर भारती, मुंबई (इंडियन अॅकॅडमी
ऑफ लेटर्स) संस्थेचे उद् घाटन.
|
:
|
भारत-पाक संघर्ष सुरु होताच 9 ते 11 सप्टेंबरला
मुंबईत स्फूर्तिदायक व मार्गदर्शक भाषणे दिली. त्यामुळे महाराष्ट्रात चैतन्यदायी
वातावरण निर्माण झाले. नंतर काही महिने युध्दसज्जतेसाठी महाराष्ट्राचा दौरा
केला.
|
|
:
|
शेती उत्पादनाच्या नव्या कार्यक्रमाचा प्रचार
करण्यासाठी महाराष्ट्रातील 25 जिल्हांचा दौरा.
|
|
1966
|
:
|
अवर्षणामुळे भयंकर परिस्थिती निर्माण झाली होती.
संकटात सापडलेलया शेतक-यांना हिंमत देण्यासाठी राज्यातील दुष्काळी जिल्हयांत
झंझावती दौरा.
|
1967
|
:
|
सार्वत्रिक निवडणुकीच्या प्रभावी प्रचारासाठी
महाराष्ट्रात दौरा. या निवडणुकीत महाराष्ट्र विधानसभेवर पुसद मतदारसंघातून
चौथ्यांदा निवड होऊन 6 मार्च 1967 ला महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्री पदावर
दुस-यांदा एकमताने निवड.
|
:
|
महाराष्ट्र-कर्नाटक सीमाप्रश्नाबाबत महाराष्ट्र
विधानसभेत भाषण (17-11-1967)
|
|
1970
|
:
|
अमेरिकी शासनाच्या निमंत्रणावरुन अमेरिकेचा दौरा व
युरोपिय देशांना
भेटी.
|
1972
|
:
|
सार्वत्रिक निवडणुकीच्या प्रचारासाठी महाराष्ट्रात
दौरा. या सार्वत्रिक निवडणुकीतून पुसद मतदारसंघातून पाचव्यांदा निवड होऊन 14
मार्च 1972 ला महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्रीपदी तिस-यांदा निवड झाली.
|
:
|
महाराष्ट्रात गंभीर स्वरुपाचा दुष्कह पडला होता.
राज्यातील नऊ जिल्हांतील दुष्काळ हा देशातील इतर कोणत्याही भागातील दुष्काळापेक्षा
अधिक तीव्र स्वरुपाचा होता; प्रत्येक जिल्हयात फिरुन त्यांनी दुष्काळी
कामाला जोराने चालना दिली.
|
|
20 फेब्रु 1975
|
:
|
महाराष्ट्राच्या मुख्यमंत्री पदाचा राजीनामा.
|
12 मार्च 1977
|
:
|
वाशिम लोकसभा मतदारसंघातून खासदार म्हणून निवड
|
18 ऑगस्ट 1979
|
:
|
सिंगापुर येथे 66 व्या वर्षी निधन
|
संदर्भ
महानायक ग्रंथ – संपादन : मधुकर भावे
सामान्यांतील असामान्य – वसंतराव नाईक : लेखक – पंढरीनाथ पाटील
लोकराज्य, डिसेंबर, 2012*************************
Landmarks- Pioneer of Green Revolution Late Vasantrao Naik
1st
July, 1913
|
:
|
Born in
an affluent farmer family from Banjara community from Gahuli, a hamlet in
Pusad Taluka, Yavatmal District.
|
1933
|
:
|
Passed
Matriculation Examination from Neel City High School, Nagpur.
|
1937
|
Passed
B. A. Examination from Morris College (Present Vasantrao Naik Social Sciences
Institute).
|
|
1940
|
:
|
Passed
LL.B. Examination from University College of Law, Nagpur.
|
1941
|
:
:
:
|
Started
practicing Law with Late Barrister Panjabrao Deshmukh, eminent lawyer from
Amravati and then started independent Law practice at Pusad.
At the
forefront in Pusad Taluka ‘Adarsh Gram Chalwal’.
Due to
his passion and efforts ‘Gahuli’ became an ideal village.
|
6th
July, 1941
|
:
|
Married
to Miss Vatsala Ghate B. A. coming from a Brahmin family. The Banjara
community got agitated over this Inter-caste marriage. He was also castigated
for some time.
|
1946
|
:
|
Elected
as President of Pusad Municipality. He held this position till he was elected
and became Deputy Minister in the erstwhile Government of Madhya Pradesh.
During his tenure he carried out many developmental activities.
|
1950
|
:
|
Adorned
as President, Pusad Harijan Free Hostel and Digras National Free Hostel
|
1951
|
:
|
Member
of the Vidarbha Pradesh Congress Committee and Executive body.
|
1952
|
:
|
After
the 1st General elections, appointed as Deputy Minister for revenue in the
then Government of Madhya Pradesh.
|
:
|
Adorned
as Chairman of Madhya Pradesh Housing Board during this period.
|
|
:
|
He was
also Vice-Chairman of Madhya Pradesh Land Reforms Committee and Chairman of
the Government of Madhya Pradesh Metric Committee.
|
|
1956
|
:
|
After
the reorganization of the States, he was appointed as the Minister for
Cooperation,
Agriculture
and Dairy Development in the then Mumbai State.
|
:
|
Member
at the All India Congress, Maharashtra Regional Congress Committee and its Executive
body since then.
|
|
1957
|
:
|
Elected
to State Legislature from Pusad Constituency for the second time and adorned
the
position
of Minister for Agriculture at the State.
|
:
|
Elected
as a member of the Indian Council of Agricultural Finance Society.
|
|
1958
|
:
|
Visit
to Japan as a member of the Indian delegation to the International Rice
Commission.
Attended
F.A.O. meetings at Tokyo.
|
1959
|
:
|
Establishment
of ‘Phulsing Naik College’ at Pusad.
|
1960
|
:
|
Appointed
as Revenue Minister in the 1st Council of Ministers after the creation of the
Maharashtra State. It was this time that the Government of Maharashtra
enacted the path breaking Land Ceiling Act.
|
:
|
During
his tenure as a Minister was also the Chairman of the Democracy
Decentralization Committee and initiated the Pachayati Raj System in the
State
|
|
1962
|
:
|
He was
elected for the third time to the Maharashtra State Legislature from Pusad in
Yavatmal District and once again was adorned with the position of Revenue
Minister. He continued with this Ministry till he became the Chief Minister
of Maharashtra State.
|
5th
Dec. 1963
|
:
|
He took
over as Chief Minister of the State.
|
1964
|
:
|
A tour
to Yugoslavia
|
1965
|
:
|
Inauguration
of AANTAR BHARATI (Indian Academy of Letters), Mumbai.
|
:
|
With
the onset of Indo-Pak war, he inspired the audiences with his forceful and
mentoring nationalistic speeches between 9th and 11th September. The whole Maharashtra
was fully enlightened with the spirit. He toured the whole Maharashtra for
war related efforts by the State.
|
|
:
|
A
whirlwind tour of 25 districts of the State for propagating the NEW programme
for agricultural productivity.
|
|
1966
|
:
|
There
was a grave situation due to the scarcity of water. Another whirlwind tour of
the scarcity-hit districts of the State in order to provide confidence and
courage to farmers.
|
1967
|
:
|
Tour of
Maharashtra for effective electioneering for the General Elections. He was
elected to Maharashtra Legislature for the 4th time from Pusad Constituency
and once again was unanimously elected to decorate the position of Chief
Minister, Maharashtra State on the 6th March 1967.
|
:
|
Speech
at the State Legislature on Border Issue (17.11.1967)
|
|
1970
|
:
|
Tour of
U. S. A. on the invitation of Government of the United States and visit to
some European countries.
|
1972
|
:
|
Tour of
Maharashtra for electioneering for General Elections. He was elected to
Maharashtra Legislature for the 5th time from Pusad Constituency and was
decorated with the position of Chief Minister, Maharashtra State for the
THIRD time on the 14th March 1972.
|
20 Feb.
1975
|
:
|
Resigned
from the position of Chief Minister, Maharashtra State.
|
12 Mar.
1977
|
:
|
Elected
as a Member of Parliament from Washim Constituency.
|
18 Aug.
1979
|
:
|
Breathed
his last at Singapore at the age of 66.
|
Source
Coutresy: Mahanayak, authored by Madhukar Bhave
Reference: Samanyatil Asamanya- Vasantrao Naik : Written by
Pandharinath Patil
Maharashtra Ahead (Dec, 2012), Vol 2, Issue No. 8
