अतिवृष्टी परिस्थितीमध्ये कापूस पिकाचे व्यवस्थापन; वनामकृविच्या शास्त्रज्ञांनी सुचविल्या उपाययोजना

 

मराठवाडा विभागामध्ये ऑगस्ट महिन्याच्या दुसऱ्या आठवड्यापासून सततचा पाऊस पडत आहे. सततच्या पावसामुळे पिकांचे कमी – अधिक प्रमाणात नुकसान झाल्याचे पहायला मिळत आहे. यासोबतच मागील दोन-तीन दिवसांपासून नांदेड, बीड, जालना, छ. संभाजीनगर, परभणी, हिंगोली, लातूर  जिल्ह्यातील बऱ्याच भागामध्ये अतिवृष्टी तसेच काही गावांमध्ये ढगफुटी सदृश्य परिस्थिती झाल्यामुळे कापूस पिकावर त्याचा विपरीत परिणाम होऊ शकतो. अशा परिस्थितीमध्ये सततच्या पावसाचा पिकावर होणारा परिणाम व पिकाचे नुकसान होऊ नये म्हणून वसंतराव नाईक कृषि विद्यापीठाच्या नांदेड येथील कापूस संशोधन केंद्राचे सहयोगी कृषिविद्यावेत्ता तथा कापूस पिक तज्ज्ञ   डॉ अरविंद द. पांडागळे यांनी पुढील प्रमाणे उपाययोजना सुचविल्या आहेत.

सततच्या पावसाचा कपाशीवर होणारा परिणाम

सततचा पाऊस व अतिवृष्टीनंतर जर शेतातून पाण्याचा योग्य निचरा लवकर झाला नाही तर कापूस पिकावर अनिष्ट परिणाम होतो. कापसाच्या वाढीसाठी पुरेशा ओलाव्याची गरज असली तरी, जास्त पावसामुळे समस्या निर्माण होऊ शकतात. यामुळे कापूस पिकाची वाढ व उत्पादनावर परिणाम होतो.

अतिवृष्टीचा कापसावर होणारे प्रमुख परिणाम

चिबड जमीन आणि पिकाचे आरोग्य

ऑक्सिजनचा अभाव: कापूस पिकामध्ये चिबड परिस्थितीत तग धरण्याची नैसर्गिक क्षमता नसते. मागील दोन-तीन दिवसांपासून सततचा पाऊस व पूर परिस्थिती हे कापसाच्या झाडास नुकसान होण्याचे मुख्य कारण आहे. मातीतील हवेची जागा अतिरिक्त पाणी घेते, ज्यामुळे मुळांच्या भागामध्ये ऑक्सिजनची कमतरता निर्माण होते. यामुळे मुळांची वाढ, पोषक तत्वांचे शोषण आणि झाडाचे एकूण कार्य बिघडते.

पोषक तत्वांच्या समस्या: पाणी साचल्यामुळे जमिनीच्या रासायनिक गुणधर्मांमध्ये बदल होऊ शकतो. त्यामुळे आवश्यक पोषक तत्वे कापसाच्या झाडासाठी उपलब्ध होऊ  शकत नाहीत. यामुळे रोपट्याची पाने पिवळी पडणे आणि कोमेजणे यांसारखी लक्षणे दिसू शकतात. सद्यस्थितीमध्ये कापूस हे पीक पाते लागणे ते बोंडे लागण्याच्या अवस्थेत आहे. सततच्या पावसामुळे दिलेल्या खतांपैकी नत्र हे अन्नद्रव्य निचऱ्याद्वारे शेताबाहेर वाहून जाऊ शकते. त्यामुळे पिकाची पाने पिवळी पडत असल्याचे दिसत आहे. तसेच उशीराने लागवड झालेल्या भागामध्ये नत्राचा दुसरा हप्ता देण्यास सततच्या पावसामुळे व वाफसा नसल्यामुळे विलंब झाला आहे. नत्राच्या कमतरतेमुळे अन्य अन्नद्रव्यांचे शोषण होण्यास अडथळा येतो. शारिरीक ताण: झाडांच्या वाढीसाठी आणि जगण्यासाठी प्रकाशसंश्लेषण आणि बाष्पोत्सर्जन या अत्यंत महत्त्वाच्या प्रक्रिया आहेत. पाणी साचल्यामुळे निर्माण होणाऱ्या ताणामुळे कापूस झाडांच्या प्रकाशसंश्लेषण आणि बाष्पोत्सर्जन क्रियांमध्ये घट होऊ शकते. यामुळे कपाशीमध्ये आकस्मिक मर या विकृतीचा मोठ्या प्रमाणात प्रादुर्भाव होण्याची शक्यता असते.  यामध्ये पाऊस थांबल्यानंतर जेव्हा तापमान व आर्द्रता वाढते तेव्हा झाडांची पाने मान टाकल्यासारखी दिसतात. याची लक्षणे अचानक दिसायला लागतात व दुपारनंतर अशी लक्षणे दिसणाऱ्या झाडांच्या संख्येत वाढ होते. अशा परिस्थितीमध्ये आवश्यक मात्रेमध्ये अन्न व पाणी शोषण होऊ शकत नाही. तसेच या परिस्थितीमध्ये बुरशीचा प्रादुर्भाव होण्याचीही शक्यता दाट असते.  त्यामुळे वेळेवर व्यवस्थापन करणे अगत्याचे आहे. बऱ्याच भागामध्ये वाफसा न आल्यामुळे आवश्यक उपाययोजना करण्यासही अडथळा येऊ शकतो.

रोगांच्या प्रादुर्भावाची शक्यता

अतिवृष्टी आणि त्यामुळे निर्माण होणारी जास्त आर्द्रता बुरशीजन्य आणि जिवाणूजन्य रोगांच्या प्रसारासाठी योग्य वातावरण निर्माण करते. दीर्घकाळ ओल्या परिस्थितीत कापूस पिकावर सामान्यतः आढळणाऱ्या खालील रोगांचा समावेश होतो:

पानावरील करपा : हा जीवाणूजन्य रोग पिकाच्या कोणत्याही अवस्थेत येऊ शकतो. याची सुरुवात पानांवर प्रथम लालसर आणि नंतर काळे ठिपके पडण्याने होते, ज्यामुळे पाने सुकतात आणि गळून पडतात.

मर रोग (Wilt): बुरशीमुळे होणारा मर रोग कापसासाठी अत्यंत विनाशकारी आहे. हा रोग झाडाच्या मुळांवर परिणाम करतो. यात मुळांच्या रसवाहिनीमध्ये रोगकारक बुरशीची वाढ होते. बुरशीची वाढ झाल्यामुळे मुळे पाणी आणि पोषक तत्वे शोषून घेऊ शकत नाहीत, परिणामी झाडाचा मृत्यू होतो. अशाप्रकारे प्रादुर्भाव करणारी बुरशीचा प्रसार मातीद्वारे होत असल्यामुळे विशिष्ट भागामध्ये लक्षणे प्रथम दिसतात व त्यापासून पुढे त्याचा प्रसार वेगाने होतो.

बोंड सडणे : बुरशी आणि जिवाणूंच्या संक्रमणामुळे हा रोग होतो. रोगकारक जीवाणू व बुरशी खराब झालेल्या बोंडांमधून आत प्रवेश करतात. संक्रमित बोंडे कुजतात, त्यांची वाढ थांबते आणि धागे तसेच बियांची गुणवत्ता मोठ्या प्रमाणात घटते.

दहिया : ओलसर व दमट हवामान आणि अधून मधून पडणारा पाऊस असल्यास पानावर दही शिंपडल्यासारखे बुरशीचे पांढरे चट्टे दिसतात. याची सुरुवात पानाच्या खालच्या बाजूने होते. सद्यस्थितीमध्ये सातत्याचा पाऊस व दमट हवामान असल्यामुळे दहिया रोगाचा प्रादुर्भाव होण्याची शक्यता आहे.

अतिवृष्टीमुळे उद्भवणाऱ्या समस्यांचे व्यवस्थापन :

आकस्मिक मर :

पाण्याचा निचरा करावा: अतिवृष्टि झालेल्या भागातील जमिनीवर साचलेले पाणी चर काढून त्वरित शेताबाहेर काढून टाकावे.

आळवणी : कॉपर ऑक्सिक्लोराईड (२५ ग्रॅम) + युरिया (२०० ग्रॅम) + पांढरा पोटॅश (१०० ग्रॅम) प्रति १० लिटर पाणी  या प्रमाणात द्रावण करून प्रति झाडास १०० मिलि द्रावणाची झाडाच्या मुळाशी आळवणी (ड्रेंचींग) करावी. किंवा           

फवारणी : विकृतीची लक्षणे दिसू लागताच काही तासांत कोबाल्ट क्लोराईड १० पीपीएम (१ ग्रॅम प्रति १०० लि. पाणी) ची फवारणी द्यावी.

खोडाजवाळील माती दाबणे: पाणी साचलेल्या कपाशी पिकात मरग्रस्त झाडे आढळून आल्यास झुकलेली झाडे मातीचा भर देऊन सरळ करावीत. कपाशीच्या झाडांचे खोड हवेमुळे ढिले पडल्यास दोन पायाच्या मध्ये घेऊन व्यवस्थित दाबून घ्यावीत.

जमिनीतील हवा खेळती ठेवणे : शेतजमीन वाफश्यावर आल्यानंतर हलकी आंतरमशागत करून कापसाच्या मुळांना हवा खेळती ठेवावी म्हणजे झाडे लवकर पूर्ववत होतील.

वरील सर्व उपाययोजना कापसाच्या शेतामध्ये झाडे मर होत असलेली दिसताच त्वरीत (२४ ते ४८  तासाच्या आत) कराव्यात. जेणेकरून पुढील होणारे मोठे नुकसान वेळीच टाळता येईल. व्यवस्थापनास जेवढा उशीर होईल तेवढा फायदेशीर परिणाम कमी होईल.

 

अन्नद्रव्यांचा निचरा / कापूस पिवळा पडणे :

नत्राचा दुसरा हप्ता द्यावयाचा शिल्लक असल्यास वाफसा येताच द्यावा.

पिकाची सद्यस्थितील अन्नद्रव्यांची गरज पूर्ण करण्यासाठी पुढीलप्रमाणे विद्राव्य खतांची फवारणी करावी.

अ.क्र.	विद्राव्य खत	फवारणीची अवस्था	प्रमाण प्रति १० लि. पाणी
१.	डी ए पी	पाते लागणे ते फुले लागणे (४५-६० दिवस)	२०० ग्रॅम
२.	१९:१९:१९	७५-८० दिवस	१०० ग्रॅम
३.	१३:००:४५	८५-९० दिवस	२०० ग्रॅम

रोगांचे व्यवस्थापन :

बुरशीजन्य मर :

मर रोगाची लागण झाली काय हे पाहण्यासाठी रोगकारक परिस्थितीमध्ये शेतामध्ये बारकाईने निरिक्षण करणे आवश्यक आहे. त्वरित उपाययोजना न केल्यास हा रोग त्वरित पसरतो. बुरशीचा प्रसार मातीद्वारे होत असल्यामुळे उपाययोजना मातीलाच करावी लागते, फवारणी करून उपयोग होत नाही. बुरशीजन्य मर रोगाची लागण झाल्याचे निष्पन्न झाल्यास त्वरीत पुढीलप्रमाणे एकाची आळवणी (ड्रेंचींग) करावी.

 

जैविक ट्रायकोडर्मा घटक १०० ग्रॅम प्रति १० लिटर किंवा

कॉपर ऑक्सिक्लोराईड (५०% डब्लू.पी.) २५  ग्रॅम + युरिया २०० ग्रॅम प्रति दहा लिटर पाण्यामध्ये टाकून आळवणी (ड्रेंचींग) करावी किंवा

कार्बेन्डाझिम (५०% डब्लू.पी.)  १० ग्रॅम + युरिया २०० ग्रॅम प्रति १० लि. पाणी

जीवाणूजन्य करपा :

केवळ प्रादुर्भाव झाल्यानंतर करावयाच्या उपाययोजनापेक्षा लागवडीपासून बीजप्रक्रिया, पीक फेरपालट, पालाशयुक्त खतांचा सुयोग्य वापर, आंतरमशागत व निचरा सुधारणे, इत्यादी बाबी सुरुवातीपासून केल्यास करपा रोगाच्या प्रादुर्भाव व प्रसाराचे प्रमाण कमी होते. लक्षणे दिसल्यानंतर स्ट्रेप्टोसायक्लीन ०.४ ग्रॅम + कॉपर ऑक्झीक्लोराईड २५ ग्रॅम प्रति १० लिटर पाणी प्रमाणात फवारणी करावी.

बोंडसड : बोंडसड अंतर्गत व बाह्य यापैकी असू शकते. अंतर्गत बोंडसड असल्यास बाहेरून स्पष्ट लक्षात येत नाही. त्याकरिता आठवड्याला काही बोंडे फोडून पहावी. आणि बोंडसडच्या प्रकारानुसार खालील प्रकारे प्रति १० लिटर पाणी प्रमाणात फवारणी करावी.

आंतरिक बोंडसड : कॉपर ऑक्सिक्लोराइड (५०% डब्लू.पी.) - २५ ग्रॅम + स्ट्रेप्टोसायक्लीन ०.४  ग्रॅम

बाह्य बोंडसड : पायराक्लोस्ट्रोबीन (२०% डब्ल्यूजी) - १०  ग्रॅम किंवा मेटीराम (५५%) + पायराक्लोस्ट्रोबीन (५% डब्ल्यूजी) - २० ग्रॅम किंवा प्रोपीकोनॅझोल (२५% ईसी) - 10 मिली किंवा ॲझोक्सिस्ट्रॉबीन (१८.२%) + डायफेनोकोनॅझोल (११.४% एससी) (पूर्व मिश्रित बुरशीनाशक) - 10 मिली किंवा प्रोपीनेब (७०% डब्ल्यूपी) - २५ ते ३० ग्रॅम प्रति १० लिटर पाणी

दहिया :

नत्राचा अतिरेकी वापर टाळावा. प्रादुर्भाव आढळून आल्यावर खालील पैकी एकाची प्रति १० लिटर पाणी प्रमाणात फवारणी घ्यावी.

कार्बेन्डेझीम + मॅन्कोझेब (६३% डब्ल्यूपी) @ ३० ग्रॅम

अझोक्सीस्ट्रोबीन (१८.२%) + डायफेनकोनाझोल (११.४ एससी) @ १० मिली किंवा

क्रेसोक्झीम मिथाईल (४४.३% एससी) @ १० मिली

येत्या काळात दमट हवामान व पावसाचा अंदाज आणि वरील प्रमाणे आपल्या शेतजमिनीची  व पिकाची परिस्थिती पाहून पुढीलप्रमाणे प्रतिबंधात्मक व्यवस्थापन केल्यास कापूस पिकाचे नुकसान टाळता येईल.

चिबड जमीन : कॉपर ऑक्सिक्लोराईड (५०% डब्लू.पी.) २५ ग्रॅम + युरिया २०० ग्रॅम प्रति दहा लिटर पाण्यामध्ये टाकून आळवणी (ड्रेंचींग) करावी. नत्राचा निचरा झाल्यास फवारणीद्वारे नत्रयुक्त खतांचा वापर करावा.

सर्वसाधारण जमिनी : जैविक ट्रायकोडर्मा घटक100 ग्राम प्रति 10 लिटर आळवणी करावी.

वरीलप्रमाणे आळवणीनंतर एक आठवड्याने कार्बेन्डेझीम + मॅन्कोझेब ६३% डब्ल्यूपी @ ३० ग्रॅम प्रति १० लिटर पाणी प्रमाणात  फवारणी घ्यावी. ज्या जमिनीमध्ये वाफसा नसल्यामुळे फवारणीस उशीर होत असल्यास उपलब्धतेनुसार ड्रोनद्वारे फवारणी करावी. 

वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषि विद्यापीठात राष्ट्रीय क्रीडा दिन साजरा

मेजर ध्यानचंद यांच्या कार्यातून प्रेरणा घेऊन विद्यार्थ्यांनी उत्तुंग यश संपादन करावे... माननीय कुलगुरू प्रा. (डॉ.) इन्द्र मणि

वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषि विद्यापीठ, परभणी येथे विद्यार्थी कल्याण अधिकारी कार्यालयामार्फत हॉकीचे जादूगार मेजर ध्यानचंद यांच्या जयंतीनिमित्त राष्ट्रीय क्रीडा दिन २०२५ उत्साहात साजरा करण्यात आला. “खेलेगा देश, खिलेगा देश / एक तास खेळाच्या मैदानावर” या घोषवाक्याखाली विविध क्रीडा उपक्रमांचे आयोजन दिनांक २९ ऑगस्ट रोजी करण्यात आले.

कार्यक्रमाचे अध्यक्षस्थान माननीय कुलगुरू प्रा. (डॉ.) इन्द्र मणि यांनी ऑनलाइन भूषविले. कार्यक्रमाचे उद्घाटन शिक्षण संचालक डॉ. भगवान आसेवार यांच्या हस्ते झाले. या प्रसंगी सहयोगी अधिष्ठाता डॉ. जया बंगाळे, डॉ. राजेश क्षीरसागर, डॉ. राहुल रामटेके, डॉ. प्रवीण वैद्य, विद्यार्थी कल्याण अधिकारी डॉ. राजेश कदम आदी मान्यवर उपस्थित होते.

ऑनलाइन मार्गदर्शन करताना माननीय कुलगुरू प्रा. (डॉ.) इन्द्र मणि म्हणाले, मेजर ध्यानचंद यांच्या कार्यातून प्रेरणा घेऊन विद्यार्थ्यांनी क्रीडा आणि शिक्षण या दोन्ही क्षेत्रांत उत्तुंग यश संपादन करावे. क्रीडेमुळे शिस्त, एकात्मता आणि आत्मविश्वास वाढतो. त्यामुळे प्रत्येक विद्यार्थ्याने नियमितपणे खेळांना वेळ द्यावा.

शिक्षण संचालक डॉ. भगवान आसेवार यांनी आपल्या भाषणात मेजर ध्यानचंद यांचे खेळासाठी असलेले समर्पण अधोरेखित केले. ते म्हणाले, देशासाठी खेळणे आणि मातृभूमीची सेवा करणे हे कोणत्याही पदापेक्षा किंवा भौतिक लाभापेक्षा श्रेष्ठ आहे. तसेच विद्यार्थ्यांनी दररोज किमान एक तास व्यायाम किंवा खेळांसाठी द्यावा, असे त्यांनी आवाहन केले.

विद्यार्थी कल्याण अधिकारी डॉ. राजेश कदम यांनी कार्यक्रमाचे प्रास्ताविक केले. त्यांनी आपल्या भाषणात मेजर ध्यानचंद यांचे कर्तृत्व आणि नम्रता देशासाठी प्रेरणादायी असल्याचे सांगितले. त्यांनी नमूद केले की, मेजर ध्यानचंद यांचा वारसा हा हॉकी खेळातील त्यांच्या पराक्रमापेक्षा जास्त बोलका आहे. तो आवड, समर्पण आणि खेळांमधून जीवनातील मूल्यांची जाण देणारा आहे.

या कार्यक्रमात डॉ. संघर्ष शृंगारे यांनी उपस्थितांना दररोज व्यायाम व खेळांची शपथ दिली. त्यानंतर रस्सीखेच स्पर्धा आयोजित करण्यात आली, ज्यामध्ये सर्व अधिकारी, कर्मचारी तसेच विद्यार्थी-विद्यार्थिनींनी उत्स्फूर्त सहभाग घेतला. तसेच योग शिक्षक श्री. अशोक तळेकर आणि डॉ. दीपक महेंद्रकर यांनी योग प्रात्यक्षिक सादर केले.

या कार्यक्रमास विद्यापीठातील सर्व महाविद्यालयांचे प्राध्यापक, अधिकारी, कर्मचारी आणि विद्यार्थी मोठ्या संख्येने उपस्थित होते.

सोयाबीन पिक उत्पादक शेतकरी आणि बिजोत्पादकांसाठी वनामकृविच्या शास्त्रज्ञांचा सल्ला

सध्या राज्यात सर्वत्र जोरदार पाऊस पडत असल्याच्या पार्श्वभूमीवर सोयाबीन पिकाचे संरक्षण होण्यासाठी वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषि विद्यापीठाच्या सोयाबीन संशोधन केंद्राचे प्रभारी अधिकारी डॉ सुनिल उमाटे आणि कीटकशास्त्रज्ञ डॉ राजेंद्र जाधव यांनी उपाययोजना सुचवून शेतकऱ्यांसाठी सल्ला दिला आहे.

सामान्य सल्ला:

सध्या राज्यात सर्वत्र जोरदार पाऊस पडत आहे, तेव्हा सर्व शेतक­यांना/बिजोत्पादकांना विनंती करण्यात येते की, पिकात साचलेले अतिरिक्त पाणी काढून टाकावे जेणे करून सोयाबीन बीजोत्पादनाचे होणारे नुकसान टाळता येईल.

पाऊस थांबल्यानंतर किड व रोगाचे प्रमाण वाढण्याची श्यक्यता असल्याने सोयाबीन पिकावर वेगवेगळ्या प्रकारच्या अळया पाने व फुले व शेंगा खातांना दिसतात. अश्या परीस्थितीमध्ये  शेतक­यांना / सोयाबीन बिजोत्पादकांना सल्ला देण्यात येतो की, त्यांनी शिफारस केलेल्या किटकनाशकाचीच फवारणी करावी.

ज्या भागात तिन्ही पानेखाणाऱ्या अळया (डिफोलिएटर) (हिरवी उंटअळी, तंबाखुवरील पानेखणारी अळी, शेंगा पोखरणारी अळी (घाटे अळी) चा प्रादुर्भाव आहे तेथे स्पिनेटोरम 11.70% एससी (450 मिली/हे.) किंवा क्लोरँट्रानिलीप्रोल 18.50% एससी (150 मिली/हे.) किंवा क्लोरँट्रानिलीप्रोल 9.30% + लँबडा सायहॅलोथ्रीन 4.60% झेडसी (200 मिली/हे.) यापैकी कोणत्याही एका किटकनाशकाची फवारणी करावी.

केंद्र सरकारच्या केंद्रीय किटकनाशक मंडळाने सोयाबीनसाठी शिफारस मंजुर अर्थात लेबल क्लेम नसलेली रसायने (किटकनाशक/तणनाशक/बुरशीनाशक) वापरु नयेत.

शेतक­यांनी तसेच सोयाबीन बिजोत्पादकांनी किटकनाशक फवारणी करतांना शिफारस केलेल्या प्रमाणात पाणी वापरावे. (नॅपसॅक पंप/ट्रॅक्टरनेचालवलेल्या स्प्रेसाठी 450 लि./हे. किंवा पावर स्प्रेसाठी 120 लि./हे.).

एका वेळी एकाच रासायनिक कीटकनाशकाची फवारणीकरावी. एकापेक्षा अधिक कीटकनाशके व बुरशीनाशके एकमेकांत मिसळुन फवारणी करू नये.

सध्या अति पावसामुळे शेतात मजुरा करवी फवारणी करणे श्यक्य नसल्यास ड्रोन यंत्राचा फवारणीसाठी वापर करावा.

कीड नियंत्रण:

सोयाबीनवरील शेंगा पोखरणारी अळीच्या (घाटेअळी) नियंत्रणासाठी इंडोक्झाकार्ब 15.80% ईसी (333 मिली/हे.) किंवा फ्लुबेंडियामाईड 20% डब्ल्युजी (250-300 ग्रॅम/हे.) किंवा फ्लुबेंडियामाईड 39.35% एससी (150 लि./हे.) किंवा क्लोरँट्रानिलीप्रोल 18.50% एससी (150 मिली/हे.) किंवा इमामेक्टिन बेंझोएट 1.90% ईसी (425 मिली/हे.) यापैकी एका किटकनाशकाची फवारणी करावी.

तंबाखुवरील पानेखाणारी अळी (स्पोडोप्टेरा लिटुरा) च्या नियंत्रणासाठी, शेतक­यांनी/सोयाबीन बिजोत्पादकांनी खालीलपैकी कोणत्याही एका किटकनाशकाची फवारणीकरावी. क्लोरँट्रानिलीप्रोल 18.50% एससी (150 मिली/हे.) किंवा स्पिनेटोरम 11.70% एससी (450 मिली/हे.) किंवा इमामेक्टिन बेंझोएट 1.90% ईसी (425 मिली/हे.) किंवा फ्लुबेंडियामाईड 20% डब्ल्युजी (250-300 ग्रॅम/हे.) किंवा फ्लुबेंडियामाईड 39.35% एससी (150 लि./हे.) किंवा इंडोक्झाकार्ब 15.80% ईसी (333 मिली/हे.) किंवा क्लोरफ्लुआजुरोन 5.40% ईसी (1500 मिली/हे.) किंवा नोव्हाल्युरॉन 5.25% + इंडोक्झाकार्ब 4.50% एससी (825-875 मिली/हे.) किंवा ब्रोफ्लानिलीड 300 ग्रॅम/ली. एससी (42-62 ग्रॅम/हे.).

तंबाखुवरील पानेखाणारी अळी आणि घाटे अळी या किडींच्या व्यवस्थापनासाठी शेतक­यांना/सोयाबीन बिजोत्पादकांना फेरोमोन सापळे (हेक्टरी 5) बसविण्याचा आणि एनपीव्ही (250/हे.) वापरण्याची शिफारस करण्यात येत आहे.

उंटअळीच्या नियंत्रणासाठी, शेतक­यांनी/सोयाबीन बिजोत्पादकांनी क्लोरँट्रानिलीप्रोल 18.50% एससी (150 मिली/हे.) किंवाइमामेक्टिन बेंझोएट 1.90% ईसी (425 मिली/हे.) किंवा ब्रोफ्लानिलीड 300 ग्रॅम/ली. एससी (42-62 ग्रॅम/हे.) किंवा फ्लुबेंडियामाईड 20% डब्ल्युजी (250-300 ग्रॅम/हे.) किंवा फ्लुबेंडियामाईड 39.35% एससी (150 लि./हे.) यापैकी एका किटकनाशकाची किंवा लँबडा सायहॅलोथ्रीन 4.90% सीएस (300 मिली/हे.) किंवा प्रोफेनोफॉस 50% ईसी (1 लि./हे.) किंवा क्लोरँट्रानिलीप्रोल 9.30% + लँबडा सायहॅलोथ्रीन 4.60% झेडसी (200 मिली/हे.) चा वापर करावा.

बिहारी केसाळ अळीचा प्रादुर्भाव झाल्यास, शेतक­यांनी/सोयाबीन बिजोत्पादकांनी प्रभावीत झाड/झाडे काढून टाकावीत तसेच प्रादुर्भाव जास्त झाल्यास फ्लुबेंडियामाईड 20% डब्ल्युजी (250-300 ग्रॅम/हे.) किंवा फ्लुबेंडियामाईड 39.35% एससी (150 लि./हे.) किंवा लँबडा सायहॅलोथ्रीन 4.90% सीएस (300 मिली/हे.) किंवा इंडोक्झाकार्ब 15.80% ईसी (333 मिली/हे.) ची फवारणी करावी.

खोडमाशीच्या प्रादुर्भावाची लक्षणे दिसु लागताच खोडमाशीचे नियंत्रण करण्यासाठी थायमिथोक्झाम 12.60% + लँबडा सायहॅलोथ्रीन 9.50% झेडसी (125 मिली/हे.) किंवा बिटासायफ्लुथ्रीन 8.49% + इमिडाक्लोप्रीड 19.81% ओडी (350 मिली/हे.) किंवा आयसोसायक्लोसेरम 9.2 डब्ल्युडब्ल्युडीसी (10% डब्ल्यु/व्ही) डीसी (600 मिली/हे.) बायफेंथ्रीन 32 % डब्ल्युजी + क्लोरँट्रानिलीप्रोल12% डब्ल्युजी (250 ग्रॅम/हे.) यापैकी एका किटकनाशकाची फवारणी करावी.

चक्रीभुंग्याची लक्षणे दिसु लागताच शेतक­यांनी/सोयाबीन शेतकऱ्यांनी प्रभावित झाड/भाग नष्ट करावा तसेच थायक्लोप्रीड 21.70% एससी (750 मिली/हे.) किंवा टेट्रानिलीप्रोल 18.18% एससी (250-300 मिली/हे.) किंवा क्लोरँट्रानिलीप्रोल 18.50% एससी (150 मिली/हे.) किंवा इमामेक्टिन बेंझोएट 1.90% ईसी (425 मिली/हे.) किंवा प्रोफेनोफॉस 50% ईसी (1 लि./हे.) ची फवारणीकरावी.

पाने खाणाऱ्या अळया, रसशोषण करणारी किडी जसे पांढरी माशी/तुडतुडे तसेच खोडमाशी या किडींचा एकाच वेळी प्रादुर्भाव असतो, अशा ठिकाणी थायमिथोक्झाम 12.60% + लँबडा सायहॅलोथ्रीन 9.50% झेडसी (125 मिली/हे.) किंवा बिटासायफ्लुथ्रीन 8.49% + इमिडाक्लोप्रीड 19.81% ओडी (350 मिली/हे.) किंवा क्लोरँट्रानिलीप्रोल 9.30% + लँबडा सायहॅलोथ्रीन 4.60% झेडसी (200 मिली/हे.) किंवा इंडोक्झाकार्ब 15.80% ईसी (333 मिली/हे.) यापैकी कोणत्याही एका पुर्व मिश्रीत किटकनाशकाची फवारणी करावी.

रोग नियंत्रण:

रायझोक्टोनीया एरीयल ब्लाईटची लक्षणे दिसु लागताच शेतक­यांना/सोयाबीन बिजोत्पादकांना फ्लुक्झोपायरोक्झाड 167 ग्रॅम/लि. + पायराक्लोस्ट्रोबिन 333 ग्रॅम/लि. एससी (300 ग्रॅम/हे.) किंवा पायराक्लोस्ट्रोबिन 133 ग्रॅम/लि. + एपॉक्झीकोनाझोल 50 ग्रॅम/लि. एसई (750 मिली/हे.) किंवा पायराक्लोस्ट्रोबिन 20 डब्ल्युजी (375-500 ग्रॅम/हे.) या शिफारसकेलेल्या बुरशीनाकांची फवारणी करण्याची शिफारस करण्यात येते.

सतत पाऊस पडत राहिल्यास, अँथ्रॅक्नोज रोगाचा संसर्ग होण्याची शक्यता असते. शेतक­यांना/सोयाबीन बिजोत्पादकांना सल्ला देण्यात येतो की, त्यांनी नियमीत अंतराने त्यांच्या पिकाचे निरीक्षण करावे आणि लक्षणे दिसु लागताच टेबुकोनॉझोल 25.9 ईसी (625 मिली/हे.) किंवा टेबुकोनॉझोल 38.39% एससी (625 मिली/हे.) किंवा टेबुकोनॉझोल 10% असल्फर 65%डब्ल्युजी (1.25 कि./हे.) किंवा कार्बेंडाझिम 12% + मेन्कोझेब 63%डब्ल्युपी (1.25 कि./हे.)ची फवारणी करावी.

पिवळा मोझॅक/सोयाबीन मोझॅक या रोगाच्या नियंत्रणासाठी, प्रभावित झाड/झाडे उपटुन टाकावी/नष्ट करावीत.  तसेच नियंत्रणासाठी थायमिथोक्झाम 12.60% + लँबडा सायहॅलोथ्रीन 9.50% झेडसी (125 मिली/हे.) किंवा बेटासायफ्लुथ्रीन 8.49% + इमिडाक्लोप्रीड 19.81% (350 मिली/हे.) किंवा अॅसेटॅमीप्रीड 25% +अ बायफेंथ्रीन 25% डब्ल्युजी (250 ग्रॅम/हे.) या शिफारस केलेल्या पुर्वमिश्रीत किटकनाशका पैकी एका किटकनाशकाचा वापर करावा. यामुळे खोडमाशीचे नियंत्रण सुलभ होईल. सोयाबीनच्या “पिवळा मोझॅक” या रोगाचे वहन पांढरी माशीमुळे होते तेव्हा नियंत्रणकरण्यासाठी पिवळे चिकट सापळे एकरी 15-20 वापरावीत.

सोयाबीन मध्ये विषाणूजन्य पिवळा मोझॅक (केवडा) रोगास सुरुवात झाली आहे; वेळीच व्यवस्थापन करण्याचा वनामकृविच्या शास्त्रज्ञांचा सल्ला....

 

वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषि विद्यापीठा अंतर्गत कृषी तंत्रज्ञान माहिती केंद्र आणि जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी, हिंगोली यांच्या संयुक्त विद्यमाने दर महिन्याच्या शेवटच्या आठवड्यात एका तालुक्यातील विविध शेतकऱ्यांच्या शेतावर जिल्हा मासिक चर्चासत्रांतर्गत प्रक्षेत्र भेटीचे आयोजन करण्यात येते. त्यानुसार ऑगस्ट महिन्यात सेनगाव तालुक्यात विद्यापीठ शास्त्रज्ञ व कृषी अधिकाऱ्यांच्या चमूने पुसेगाव, रिधोरा व सेनगाव शिवारातील सोयाबीन कापूस, तुर, हळद, केळी अशा विविध प्रक्षेत्रावर भेटीचे आयोजन करण्यात आले होते. यावेळी शास्त्रज्ञांच्या व अधिकाऱ्यांच्या चमूने पुसेगाव येथील सोयाबीन प्रक्षेत्रावर भेट दिली असता त्या ठिकाणी पिवळा मोझॅक म्हणजेच केवडा या विषाणूजन्य रोगाने प्रादुर्भावग्रस्त सोयाबीनची झाडे दिसून आली. यावेळी उपस्थित शेतकऱ्यांना संबंधित प्रादुर्भावग्रस्त झाडे निदर्शनास आणून हा रोग विषाणूजन्य आहे आणि तो पांढरी माशी या रस शोषण करणाऱ्या किडींमार्फत पसरतो तसेच या रोगाला वेळीच ओळखून उपाययोजना नाही केल्यास हा रोग मोठ्या प्रमाणात पसरून पूर्ण शेत प्रादुर्भावग्रस्त करतो व त्यामुळे प्रादुर्भावग्रस्त झाडांना फुले, शेंगा कमी लागतात आणि पर्यायाने उत्पन्नात मोठी घट येण्याची शक्यता आहे त्यामुळे सर्व शेतकऱ्यांनी या रोगाचे वेळेस नियोजन करणे गरजेचे आहे असे शास्त्रज्ञांनी सांगितले. व्यवस्थापनाकरिता पिवळा मोझॅक(केवडा) झालेली प्रादुर्भावग्रस्त पाने, झाडे दिसून येताच ती वेळोवेळी तात्काळ समूळ काढून बांधावर न फेकता जाळून अथवा जमिनीत पुरून नष्ट करावीत जेणेकरून निरोगी झाडांवर होणारा किडीचा व रोगांचा प्रसार कमी करणे शक्य होईल.

रोगाच्या प्रसारास कारणीभूत असलेल्या पांढरी माशीच्या व्यवस्थापनासाठी पिकावर रोगाची लक्षणे दिसताच किंवा प्रतिबंधात्मक उपाय म्हणून फ्लोनिकॅमीड 50% डब्ल्युजी 80 ग्रॅम (4 ग्रॅम प्रती 10 लिटर पाण्यात साध्या पंपाने) किंवा थायमिथोक्झाम 12.6% + लॅम्बडा सिहॅलोथ्रीन 9.6% झेडसी 50 मिली (2.5 मिली प्रती 10 लिटर पाण्यात साध्या पंपाने) किंवा असिटामिप्रीड 25%+बाइफेन्थ्रीन 25 % डब्ल्यूजी 100 ग्रॅम (5 ग्रॅम प्रती 10 लिटर पाण्यात साध्या पंपाने) किंवा बीटा साइफ्लुथ्रीन 8.49%+इमिडाक्लोप्रीड 19.81% ओडी 140 मिली (7 मिली प्रती 10 लिटर पाण्यात साध्या पंपाने)यापैकी एका किटकनाशकाची फवारणी प्रति एकर याप्रमाणात करावी. पांढऱ्या माशीचा प्रादुर्भाव कमी करण्यासाठी पिकामध्ये प्रति एकरी 10 पिवळे चिकट सापळे लावावेत. तसेच फवारणीसाठी कीटकनाशकाची व पाण्याची शिफारस केलेली मात्राच वापरावी असे आवाहन तज्ञांमार्फत करण्यात आले. सदर चमू मध्ये विद्यापीठातर्फे विस्तार कृषि विद्यावेता डॉ. गजानन गडदे, कीटकशास्त्रज्ञ डॉ. दिगंबर पटाईत हे तर कृषि विभागातर्फे उपसंचालक (कृषि) श्री.प्रसाद हजारे, उपविभागीय कृषि अधिकारी श्री. प्रदीप कच्छवे, तालुका कृषि अधिकारी श्री. नित्यानंद काळे आणि श्री.शिवप्रसाद संगेकर हे सहभागी झाले होते.

गणेशोत्सव आनंद, ऐक्य आणि संस्कारांचा उत्सव — माननीय कुलगुरू प्रा. (डॉ.) इन्द्र मणि

 वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषि विद्यापीठात गणेशोत्सवाचे मंगलमय वातावरण

वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषि विद्यापीठात गणेशोत्सव मोठ्या उत्साहात साजरा करण्यात  येत आहे. यानिमित परभणी येथील कृषि महाविद्यालयात माननीय कुलगुरू प्रा. (डॉ.) इन्द्र मणि आणि श्रीमती जयश्री मिश्रा यांच्या शुभहस्ते श्री गणपती बाप्पांची स्थापना व पूजा विधी पार पडली. या प्रसंगी विद्यापीठ परिसर गणेशमय झाला होता.

माननीय कुलगुरू प्रा. (डॉ.) इन्द्र मणि यांनी श्री गणपती बाप्पांचे दर्शन घेऊन विद्यापीठाच्या प्रगतीसाठी, शेतकरी बांधवांच्या कल्याणासाठी तसेच विद्यार्थ्यांच्या उज्ज्वल भविष्यासाठी प्रार्थना केली. यावेळी  शिक्षण संचालक डॉ. भगवान आसेवार, सहयोगी अधिष्ठाता डॉ. प्रविण वैद्य, डॉ विश्वनाथ खंदारे, विद्यार्थी कल्याण अधिकारी डॉ. राजेश कदम, विभाग प्रमुख डॉ पुरुषोत्तम नेहरकर, डॉ. एम. जी. जाधव आदींची प्रमुख उपस्थिती होती. तसेच विद्यापीठातील विद्यार्थी, प्राध्यापक, अधिकारी, कर्मचारी व त्यांच्या कुटुंबीयांनी एकत्र येऊन बाप्पाची आरती करून वातावरण भक्तिमय केले.

कार्यक्रमात उपस्थितांना संबोधित करताना माननीय कुलगुरूंनी सांगितले की, गणेशोत्सव हा आनंद, एकात्मता आणि सांस्कृतिक ऐक्याचे प्रतीक आहे. विद्यापीठाच्या परिवाराने एकत्र येऊन गणेशोत्सव साजरा केल्याने आपुलकीची भावना वृद्धिंगत होते. विद्यार्थ्यांनी ज्ञानाबरोबरच संस्कारांचा वारसा जोपासावा, हाच खरा गणरायाचा आशीर्वाद आहे. माननीय कुलगुरू यांनी बाप्पाचे दर्शन घेतले व विद्यापीठातील सर्वांसाठी मंगलकामना व्यक्त केल्या.

श्री गणपती स्थापनेनंतर पारंपरिक विधी, पूजा-अर्चना, सांस्कृतिक कार्यक्रम तसेच सामूहिक आरतीचे आयोजन करण्यात आले. विद्यापीठातील विद्यार्थ्यांनी पारंपरिक वेशभूषेतून सांस्कृतिक वारसा जपण्याचा संदेश दिला.

या सोहळ्याला विद्यापीठातील अधिकारी, प्राध्यापक व विद्यार्थ्यांनी उत्स्फूर्तपणे उपस्थिती लावली. गणेशोत्सवाच्या या पावन सोहळ्यामुळे विद्यापीठ परिसरात भक्तिमय, उत्साही आणि प्रेरणादायी वातावरण निर्माण झाले.

वनामकृवि आणि आय.सी.ए.आर. - नॅशनल ब्युरो ऑफ प्लांट जेनेटिक रिसोर्सेस (ICAR-NBPGR), नवी दिल्ली यांच्यात सामंजस्य करार

पिकांच्या जनुक संसाधन संवर्धन व नाविन्यपूर्ण तंत्रज्ञान विकासासाठी सामंजस्य करार... माननीय कुलगुरू प्रा. (डॉ.) इन्द्र मणि

वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषि विद्यापीठ, परभणी आणि आय.सी.ए.आर. - नॅशनल ब्युरो ऑफ प्लांट जेनेटिक रिसोर्सेस (ICAR-NBPGR), नवी दिल्ली यांच्यातील सामंजस्य करार (MoU) आज, दिनांक २७ ऑगस्ट रोजी संपन्न झाला.

या कराराच्या निमित्ताने माननीय कुलगुरू प्रा. (डॉ.) इन्द्र मणि यांच्या नेतृत्वाखाली विद्यापीठ परिसरातील विविध संशोधन केंद्रांना भेट देण्यात आली. या प्रसंगी आय.सी.ए.आर. - नॅशनल ब्युरो ऑफ प्लांट जेनेटिक रिसोर्सेस, नवी दिल्लीचे संचालक डॉ. ज्ञानेंद्र प्रताप सिंह आणि वरिष्ठ शास्त्रज्ञ डॉ. कुलदीप त्रिपाठी यांनी विद्यापीठातील मध्यवर्ती प्रक्षेत्र, बायोमिक्स युनिट, हवामान संशोधन केंद्र आणि अन्न तंत्र महाविद्यालयातील इन्क्युबेशन सेंटरला भेट दिली. या दौऱ्यादरम्यान विविध संशोधन उपक्रम, चालू प्रकल्प आणि तंत्रज्ञान हस्तांतरणाबाबत प्रत्यक्ष पाहणी करून विद्यापीठातील प्रगत संशोधन कार्याचा आढावा घेण्यात आला.

माननीय कुलगुरू प्रा. (डॉ.) इन्द्र मणि यांनी या सामंजस्य करारामुळे पिकांच्या जनुक संसाधनांचे संवर्धन, नवीन वाणांची निर्मिती, हवामान बदलास अनुरूप संशोधन तसेच नाविन्यपूर्ण कृषि तंत्रज्ञानाच्या विकासाच्या क्षेत्रांत नवे दालन खुले होणार असल्याचे सांगितले. या सहकार्यामुळे मराठवाड्यातील शेतकऱ्यांना थेट फायदा होईल, तसेच विद्यापीठातील पदव्युत्तर व आचार्य पदवीच्या संशोधन प्रकल्पांसह संशोधकांना अत्याधुनिक सुविधा उपलब्ध होतील, असा विश्वास त्यांनी व्यक्त केला.

सामंजस्य करार आणि भेटीदरम्यान संशोधन संचालक डॉ. खिजर बेग, शिक्षण संचालक डॉ. भगवान आसेवार, सहयोगी अधिष्ठाता डॉ. वासुदेव नारखेडे, डॉ राहुल रामटेके, सहयोगी संचालक (बियाणे) तसेच कृषि वनस्पतिशास्त्र विभाग प्रमुख डॉ. हिराकांत काळपांडे, उद्यानविद्या विभाग प्रमुख डॉ. विश्वनाथ खंदारे, कृषिशास्त्र विभाग प्रमुख तथा मध्यवर्ती प्रक्षेत्र प्रमुख डॉ. विलास खर्गखराटे, कृषि रसायनशास्त्र व मृदा विज्ञान विभाग प्रमुख डॉ. हरिहर कौसडिकर, हवामान शास्त्रज्ञ डॉ. कैलास डाखोरे तसेच कृषि वनस्पतिशास्त्र विभागातील प्राध्यापक व विद्यार्थी उपस्थित होते.